ευγενείς

Στο αρχαϊκό στάδιο της ανθρώπινης ιστορίας, ε. χαρακτηρίζονταν όσοι ξεχώριζαν για τη φυσική ρώμη τους και την πολεμική ικανότητά τους. Είναι σχετικά αξιοσημείωτο ότι σχεδόν σε όλους τους λαούς εκείνης της περιόδου συναντάται η πίστη τόσο στη θεϊκή καταγωγή των ε., όσο και στην κληρονομική μεταβίβαση των εξαιρετικών τους χαρισμάτων. Στους ιστορικούς χρόνους, με την ανάπτυξη των μέσων παραγωγής και τη διεκδίκηση της πολιτικής και της οικονομικής κυριαρχίας από τα λαϊκότερα κοινωνικά στρώματα των εμπόρων και των βιοτεχνών, ο θεσμός της ευγένειας άρχισε να παρακμάζει, με συνέπεια τον βαθμιαίο σχηματισμό μιας νέας αριστοκρατικής τάξης, τα μέλη της οποίας αποτελούσαν τους φορείς της νέας οικονομικής πραγματικότητας και συγχρόνως τους ρυθμιστές της πολιτικής εξουσίας. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της εξέλιξης αυτής, μπορούμε να αναφέρουμε την άνοδο στο ιστορικό προσκήνιο της Ρώμης κατά τον 3o αι. π.Χ. της τάξης των πλούσιων πληβείων, οι οποίοι πέτυχαν, ύστερα από μακροχρόνιους αγώνες, να εξασφαλίσουν πολιτικά προνόμια και δικαιώματα που κατείχαν παραδοσιακά οι πατρίκιοι, δηλαδή οι απόγονοι των παλιών γενιών. Με τη νεότερη κοινωνιολογική του σημασία, ο όρος ε. χρησιμοποιήθηκε χαρακτηρίζοντας την τάξη των κοσμικών γαιοκτημόνων του Μεσαίωνα, που κατείχε κληρονομικά προνόμια και απαρτιζόταν από τους φεουδάρχες και τα ανώτερα μέλη του κλήρου. Στο πλαίσιο της ίδιας της τάξης, που ξεχώριζε από τις άλλες, όχι μόνο με βάση την οικονομική της θέση, αλλά και με βάση το συγκεκριμένο ηθικό και ιδεολογικό της κώδικα, ίσχυε η διαστρωμάτωση σε μια ανώτερη τάξη ε., την οποία αποτελούσαν οι παλιές αριστοκρατικές οικογένειες, και σε μία κατώτερη, που περιλάμβανε αξιωματούχους της αυλής και πολεμιστές, ηγετικούς κληρικούς και υποτελείς φεουδάρχες. Μια σειρά ειδικών τίτλων καθόριζε με ακρίβεια την ιεραρχική θέση των ε. (δούκας, μαρκήσιος, κόμης και βαρόνος) και υποδήλωνε την έκταση των προνομίων τους, που ήταν συνυφασμένη με αυτήν. Στους κόλπους της τάξης συχνά αναπτύσσονταν έντονες διενέξεις και αντιθέσεις που απέρρεαν κυρίως από τη διάσταση των πολιτικών επιλογών μεταξύ των ιεραρχικά ανώτερων και κατώτερων στρωμάτων. Έτσι οι ε. που ανήκαν στα πρώτα, επεδίωκαν την αυτονόμησή τους από τον βασιλιά και ενθάρρυναν τις διασπαστικές κινήσεις που απέβλεπαν στη φεουδαρχική κατάτμηση, ενώ οι άλλοι, που ανήκαν στα μεσαία και στα κατώτερα στρώματα, ευνοούσαν την πολιτική του συγκεντρωτισμού και συντάσσονταν με τη βασιλική εξουσία. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ύστερη φεουδαρχική περίοδο προέκυψε μια νέα φεουδαρχική διάρθρωση που χαρακτηριζόταν από την ισχυροποίηση της αυλικής αριστοκρατίας και την απόκτηση του τίτλου του ε. από μέλη της αστικής τάξης. Η εξέλιξη αυτή ήταν προφανώς το αποτέλεσμα της καταστροφής των παραδοσιακών οικονομικών δομών που στήριζαν την κλειστή οικονομία του Μεσαίωνα και της σταδιακής ανάπτυξης των καπιταλιστικών συνθηκών οικονομίας που έδωσε το ιστορικό προβάδισμα στην τάξη των αστών. Η εκδήλωση της Βιομηχανικής επανάστασης κατά τον 18o αι. και η συνακόλουθη επέκταση του καπιταλιστικού συστήματος σε ολόκληρη την Ευρώπη, προκάλεσε την οριστική κατάρρευση του παλαιού καθεστώτος και τη ριζική κατάργηση του θεσμού της ευγένειας. Σήμερα πλέον ο τίτλος αυτός έχει χάσει το ιστορικό του αντίκρισμα και όσες φορές συμβαίνει να χρησιμοποιείται διατηρεί αποκλειστικά μια τυπική τιμητική σημασία.